Σε μια πρόσφατη διάλεξη στους αποφοίτους του Χάρβαρντ, ο Άβι Λέμπ, θεωρητικός φυσικός που ασχολείται με την αστροφυσική και την κοσμολογία, ρωτήθηκε πόσο καιρό υπολογίζει να επιβιώσει ο τεχνολογικός μας πολιτισμός. «Η πιο ζωτική κοινωνική πρόκληση είναι η επέκταση της μακροζωίας της ανθρωπότητας», απάντησε ο επιστήμονας.
Η απάντησή του βασίστηκε στο γεγονός ότι βλέπουμε την «ενηλικίωση» της τεχνολογικής μας ζωής, οπότε είναι πιθανό να επιβιώσουμε μερικούς αιώνες ακόμα, αλλά όχι πολύ περισσότερο. Υπάρχει βέβαια και κάτι θετικό και αυτό είναι η ελεύθερη βούληση και η καλύτερη αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα οδηγήσει σε ένα μακροβιότερο μέλλον. Μια σοφή δημόσια πολιτική θα μπορούσε να μετριάσει τον κίνδυνο από τεχνολογικές καταστροφές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, τις πανδημίες ή τους πολέμους.
Ωστόσο δεν είναι σαφές εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα ανταποκριθούν πραγματικά στις προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας και θα μας σώσουν από τον αφανισμό. Οι άνθρωποι δεν είναι καλοί στο να αντιμετωπίζουν κινδύνους που δεν έχουν αντιμετωπίσει ποτέ, όπως φαίνεται και από τις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με το μοντέλο της φυσικής είμαστε όλοι κατασκευασμένοι από στοιχειώδη σωματίδια χωρίς πρόσθετα συστατικά. Ως τέτοια σύνθετα συστήματα, δεν έχουμε απόλυτη ελευθερία, επειδή όλα τα σωματίδια και οι αλληλεπιδράσεις μας ακολουθούν τους νόμους της φυσικής.
Δεδομένης αυτής της προοπτικής, αυτό που ερμηνεύουμε ως «ελεύθερη βούληση» απλώς ενσωματώνει αβεβαιότητες που σχετίζονται με το περίπλοκο σύνολο περιστάσεων που επηρεάζουν τις ανθρώπινες ενέργειες. Αυτές οι αβεβαιότητες είναι σημαντικές στην κλίμακα ενός ατόμου αλλά όχι τόσο για την αντιμετώπιση ενός μεγάλου δείγματος. Οι άνθρωποι και οι πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις τους δε μπορούν να είναι πάντα προβλέψιμοι σε προσωπικό επίπεδο, αλλά ίσως το πεπρωμένο του πολιτισμού μας στο σύνολό του διαμορφώνεται από το παρελθόν μας με μια αναπόφευκτη στατιστική έννοια.
Κατ’ αρχήν, θα μπορούσαμε να συλλέξουμε σχετικά δεδομένα από τη διαστημική αρχαιολογία και να αναζητήσουμε στον ουρανό απομεινάρια νεκρών τεχνολογικών πολιτισμών. Αυτό προϋποθέτει ότι η μοίρα του πολιτισμού μας υπαγορεύεται από τους φυσικούς περιορισμούς.
Τα περισσότερα αστέρια σχηματίστηκαν δισεκατομμύρια χρόνια πριν από τον ήλιο και μπορεί να φιλοξένησαν τεχνολογικούς πολιτισμούς στους κατοικήσιμους πλανήτες που σήμερα έχουν χαθεί. Εάν είχαμε ιστορικά στοιχεία για τη διάρκεια ζωής ενός μεγάλου αριθμού από αυτά, θα μπορούσαμε να υπολογίσουμε την πιθανότητα επιβίωσης του πολιτισμού μας, για διαφορετικές χρονικές περιόδους.
Η προσέγγιση θα ήταν παρόμοια με τη βαθμονόμηση της πιθανότητας ενός ραδιενεργού ατόμου να αποσυντεθεί βάσει της τεκμηριωμένης συμπεριφοράς πολλών άλλων ατόμων του ίδιου τύπου. Μόλις όμως βρεθεί αντιμέτωπο με την κατανομή πιθανότητας για επιβίωση, το ανθρώπινο πνεύμα μπορεί να επιλέξει να αψηφήσει όλες τις πιθανότητες και να συμπεριφερθεί ως στατιστικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, η πιθανότητά μας για επιβίωση θα μπορούσε να βελτιωθεί εάν ορισμένοι άνθρωποι επιλέξουν να απομακρυνθούν από τη Γη.
Η εξερεύνηση του διαστήματος προσφέρει το πλεονέκτημα της διατήρησης του πολιτισμού μας από την καταστροφή ενός πλανήτη. Παρόλο που η Γη χρησιμεύει ως ένα άνετο σπίτι αυτή τη στιγμή, θα αναγκαστούμε τελικά να μεταφερθούμε σε άλλο πλανήτη, επειδή ο ήλιος θα βράσει όλο το υγρό νερό στην επιφάνεια του πλανήτη μας μέσα σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια.
Φυσικά, ακόμη και ένα ταξίδι μικρής απόστασης από τη Γη στον Άρη ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία λόγω των κοσμικών ακτίνων, ενεργητικών ηλιακών σωματιδίων, υπεριώδους ακτινοβολίας, έλλειψης αναπνεύσιμης ατμόσφαιρας και χαμηλής βαρύτητας. Η επίγνωση των προκλήσεων στη Γη μπορεί να αποτρέψει την ανθρωπότητα από το να υιοθετήσει μια τολμηρή προοπτική για τα διαστημικά ταξίδια. Είναι αλήθεια ότι θα πρέπει να εστιάσουμε την άμεση προσοχή μας στα τοπικά προβλήματα, αλλά χρειαζόμαστε επίσης έμπνευση για νέους ορίζοντες.
